Wystawa: Nigdy więcej / Never Again

Wystawa: Nigdy więcej / Never Again.

Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zaprasza na wystawę „Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku”.

Wystawa „Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku”, zorganizowana w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej, przywołuje w trzech precyzyjnych zbliżeniach – „Guernica” i lata 30., wystawa „Arsenał” i lata 50. oraz sztuka współczesna i (post)faszyzm – odrębną i wyrazistą tradycję sztuki antyfaszystowskiej.

Otwarcie wystawy: 30 sierpnia (piątek), godz. 19:00-22:00

[For English version please scroll down]

Ale choć jest to wystawa operująca przede wszystkim materiałem historycznym oraz często ikonicznymi dziełami, które stworzyły formę dla antyfaszystowskiego i antywojennego sprzeciwu – pytania, które stawia, odnoszą się do współczesności.

Szukamy w bogatej antyfaszystowskiej historii odpowiedzi na pytanie o znaczenie i siłę tej tradycji dzisiaj. Pytamy, dlaczego antyfaszyzm jako doświadczenie zuniwersalizowane, jako pokojowy fundament życia społecznego stracił swoją scalającą moc? Czy przestaliśmy bać się wojen i przemocy jako podstawowego zagrożenia naszego istnienia? Czy antyfaszyzm skończył się wraz z komunizmem, z którym był mocno związany zarówno w latach 30., jaki i 50.? I czy da się w związku z tym skutecznie go kontynuować w ramach tradycji demokratycznych: liberalizmu, socjaldemokracji? Czy też walka z faszyzmem (neofaszyzmem, postfaszyzmem) tożsama jest dziś z walką z kapitalizmem, co jest istotą historycznej lewicowej tradycji antyfaszystowskiej? A wreszcie, jak opowiedzieć historię antyfaszyzmu, żeby mogła inspirować dzisiejsze ruchy społeczne walczące przeciw przemocy?

Wystawa koncentruje się na trzech historycznych momentach. Pierwszy z planów to lata 30. XX wieku – przyglądamy się najbardziej znanemu obrazowi antywojennemu, czyli „Guernice” Pabla Picassa z 1937 roku. Przedstawiamy historię jego powstawania i recepcji, która w wyrazisty i dramatyczny sposób odzwierciedla uwikłanie sztuki i polityki od lat 30. Pokazujemy również międzynarodowy ruch antyfaszystowski przed wybuchem II wojny światowej oraz jego związki z ruchem robotniczym na przykładzie artystów z Republiki Weimarskiej, Grupy Krakowskiej i ruchów lewicowych w Stanach Zjednoczonych. Drugi plan to czasy komunizmu w Polsce i wyniesienie antyfaszyzmu i pacyfizmu na sztandary – ta część wystawy dotyczy zwłaszcza „Arsenału”, czyli Ogólnopolskiej Wystawy Młodej Plastyki „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi” w ramach V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w 1955 roku. Ówczesne wykorzystanie antywojennych postaw przez komunistyczny aparat propagandy rezonuje do dziś w postaci dyskusji o pułapkach i powinnościach obywatelskiego – czy wręcz politycznego – zaangażowania artystów. Trzeci plan wystawy to dzisiejsze podejścia do faszyzmu, który przestaje być traktowany wyłącznie jako historyczna formacja ideologiczna odpowiedzialna za ludobójstwo, lecz przywoływany jest w kontekście współczesnych narracji rasistowskich, antykobiecych czy przemocowych, które stwarzają warunki do powtórzenia katastrofy z pierwszej połowy XX wieku. Istotną rolę odgrywa tu także kryzys Unii Europejskiej, największego projektu pokojowego w historii kontynentu (będącego odpowiedzią na wydarzenia II wojny światowej, napędzanego wiarą w humanizm i uniwersalizm w nowym porządku politycznym) i rozlewająca się fala populizmów.

Wystawa „Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku” identyfikuje ikoniczne obrazy i kluczowe aspekty tradycji antyfaszystowskich we wszystkich tych momentach historycznych. Poprzez obrazy pragniemy pokazać złożoność postawy antyfaszystowskiej, różnorodność ujęć problemu – od politycznej satyry i świadectw zbrodni, przez apokaliptyczne prognozy i propagandę wizualną, po bardziej niejednoznaczne, abstrakcyjne artykulacje prodemokratycznych i antyautorytarnych treści. Podkreślamy momenty autorefleksyjne, samoświadomość uwikłań ruchów antyfaszystowskich, które widoczne są w kluczowych dziełach, takich jak „Guernica”, czy w momentach kryzysowych, takich jak wystawa „Arsenał”. Badanie historii obrazów, które towarzyszyły ruchom antyfaszystowskim traktujemy jako narzędzie do zrozumienia dzisiejszych postaw i działań definiujących się jako równościowe i prodemokratyczne. W pracach współczesnych twórców, takich jak Hito Steyerl, Nikita Kadan czy Wolfgang Tillmans, szukamy świadectw ciągłości tradycji antyfaszystowskiej, pytamy o jej skuteczność wobec takich zjawisk, jak przyzwolenie na mowę nienawiści, postprawda, nasilanie się aktów przemocy, powrót agresywnego nacjonalizmu i populizmu. Jednocześnie dostrzegamy słabości takich „bezpieczników” dla pokojowego ładu, jak liberalna demokracja czy Unia Europejska.

Jakie obrazy są w stanie przemówić do wyobraźni, organizować opór, inicjować konstruktywne wspólnotowe projekty? Czy jest to język sztuki krytycznej? Czy są to strategie, które używają ikonografii kultury popularnej, mody, wchodzą do mainstreamu? Pytamy też o rolę propagandy – jako sposobu wpływania dzieła na emocje i postawy odbiorców, także jako narzędzia obywatelskiej, prodemokratycznej mobilizacji. Rozważamy na nowo samą definicję faszyzmu. Podkreślając różnice historycznych okoliczności, świadomi deficytów tradycji antyfaszystowskiej, szukamy współczesnej, komunikatywnej i skutecznej sztuki opowiadającej się przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi.

Na wystawie prezentowane są prace takich artystek i artystów jak, w latach 30.: Maja Berezowska, Alice Neel, Dora Maar, George Grosz, John Heartfield, Jonasz Stern, Leopold Lewicki, Sasza Blonder, Adam Marczyński, Bolesław Stawiński, Bronisław Wojciech Linke, Stanisław Osostowicz; w latach 50.: Izaak Celnikier, Alina Szapocznikow, Jerzy Tchórzewski, Erna Rosenstein, Marek Oberländer, Jan Dziędziora, Jerzy Tchórzewski, Waldemar Cwenarski, Wojciech Fangor, Andrzej Wróblewski, Xavier Guerrero, Tadeusz Trepkowski; dziś: Alice Creischer, Nikita Kadan, Forensic Architecture, Jonathan Horowitz, Goshka Macuga, Mario Lombardo, Mykola Ridnyi, Hito Steyerl, Marta Rosler, Raymond Pettibon, Wilhelm Sasnal, Towarzystwo Przyjaciół Maxwella Itoyi i Wolfgang Tillmans.

Wystawa odbywa się w ramach Roku Antyfaszystowskiego, ogólnopolskiej inicjatywy instytucji publicznych, organizacji pozarządowych, ruchów społecznych, kolektywów oraz artystów, artystek, aktywistów i aktywistek. Rok Antyfaszystowski stawia sobie za cel upamiętnienie zmagań dawnych antyfaszystek i antyfaszystów oraz sprzeciw wobec obecności w sferze publicznej ruchów postfaszystowskich oraz takich, które dokonują apologii faszystowskich idei, dyskursów i praktyk.

Ekspozycja oparta jest również na współpracy badawczej i wymianie dzieł z kolekcji muzeów zrzeszonych w europejskiej konfederacji L’Internationale, do której Muzeum Sztuki Nowoczesnej należy od 2018 roku i z którą wspólnie realizuje czteroletni projekt Our Many Europes.

Our Many Europes to projekt europejskiej konfederacji muzeów L’Internationale, współfinansowany w ramach programu Unii Europejskiej Kreatywna Europa. Członkowie L’Internationale: Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (MHK A), Antwerpia; Moderna galerija (MG+msum), Lublana; Van Abbemuseum, Eindhoven; Museu d’Art Contemporani de Barcelona (MACBA), Barcelona; Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie; SALT, Stambuł i Ankara; Museo Reina Sofía, Madryt oraz ich partnerzy: National College of Art and Design (NCAD), Dublin i Valand Academy (Uniwersytet w Göteborgu) w latach 2018–2022 zrealizują wspólnie ponad czterdzieści projektów publicznych (konferencji, wystaw, warsztatów).

Wystawa „Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku”, przygotowana przez zespół Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Czas trwania wystawy: 30 sierpnia – 17 listopada 2019
Muzeum nad Wisłą, Wybrzeże Kościuszkowskie 22

The exhibition “Never Again. Art against War and Fascism in the 20th and 21st centuries”, organised on the 80th anniversary of the outbreak of World War II relies on three precisely determined focal points – Guernica and the 1930s, the “Arsenal” exhibition and the 1950s, contemporary art and (post-)fascism – to present the singular and distinctive tradition of anti-fascist art.

Although the exhibition features primarily historic materials and iconic artworks that shaped the form of anti-fascist and anti-war resistance, the questions posed by the show concern the contemporary era.

We search the rich anti-fascist history for answers to the question about the significance and force of this tradition today. We ask why anti-fascism – as a universalised experience and a peaceful foundation of social life – has lost its consolidating power? Do we no longer fear wars and violence as a fundamental threat to our existence? Did anti-fascism come to an end with communism, with which it was closely linked both in the 1930s and in the 1950s? And can it therefore be successfully pursued further within democratic traditions: liberalism, social democracy? Or is the struggle with fascism (neo-fascism, post-fascism) identical to the struggle with capitalism, which is the essence of the leftist anti-fascist tradition? Finally, how to recount the history of anti-fascism so that it inspires today’s social movements that aim to counter violence?

The exhibition concentrates on three moments in history. The first is the decade of the 1930s: we look at the most renowned anti-war painting, Pablo Picasso’s Guernica from 1937, presenting the history of its creation and reception, which reflects in a distinctive and dramatic way the entanglement of art and politics since the 1930s. We also depict the international anti-fascist movement prior to the outbreak of World War II and its ties with the workers’ movement on the example of artists from the Weimar Republic, the Krakow Group and leftist movements in the United States. The second discussed period is the communist era in Poland, when anti-fascism and pacifism were given official prominence – this section of the exhibition concentrates primarily on the “Arsenal” – Polish National Exhibition of Young Visual Arts “Against War, Against Fascism”, held within the 5th World Festival of Youth and Students in 1955. The harnessing of anti-war stances by the communist propaganda apparatus of that era resonates until the present day in discussions concerning the traps and duties involved in the civic – or even downright political – engagement of artists. The third focus of the show embraces today’s approaches to fascism, which ceases to be treated exclusively as a historical ideological formation responsible for genocide, but is evoked in the context of the modern-day racist, misogynistic and violent narratives that prepare the ground for the catastrophes of the first half of the 20th century to happen again. A major role for that matter is also played by the crisis of the European Union, the greatest peace project in the history of the continent (a response to the events of World War II, driven by faith in humanism and universalism in the new political order), and by the sprawling wave of populisms.

“Never Again. Art against War and Fascism in the 20th and 21st centuries” identifies iconic images and key aspects of the anti-fascist tradition throughout the above moments in history. We use images as a prism through which to portray the complexity of the anti-fascist stance and the variety of approaches to the problem: from political satire and testimonies of atrocities, to apocalyptic forecasts and visual propaganda, to more ambiguous abstract articulations of pro-democratic and anti-authoritarian content. We highlight the moments of self-reflection, the self-awareness of the entanglements of the anti-fascist movements, which are visible in seminal artworks, such as Guernica, or at moments of crisis, such as the “Arsenal” exhibition. We embrace studies on the history of images that accompanied the anti-fascist movements as a tool to understand today’s stances and activities that define themselves as egalitarian and pro-democratic. We look at works by contemporary artists, such as Hito Steyerl, Nikita Kadan and Wolfgang Tillmans, in search of evidence of the continuity of the anti-fascist tradition, we ask about its effectiveness in the face of such phenomena as the acceptance of hate speech, post-truth, the escalation of acts of violence, the return of aggressive nationalism and populism. At the same time, we discern the weaknesses of such “safety fuses” of peaceful order as liberal democracy and the European Union.

What images are able to affect the imagination, organise resistance, initiate constructive community projects? Is it the language of critical art? Are these strategies that deploy the iconography of popular culture, fashion, enter the mainstream? We also ask about the role of propaganda – as a manner in which the work affects the viewers’ emotions and attitudes, but also as a tool of civic pro-democratic mobilisation. We reconsider the very definition of fascism. Highlighting the differences between historical circumstances, aware of the deficits of the anti-fascist tradition, we seek contemporary, communicative and effective art that speaks against war, against fascism.

The exhibition presents works by such artists as – in the 1930s: Maja Berezowska, Alice Neel, Dora Maar, George Grosz, John Heartfield, Jonasz Stern, Leopold Lewicki, Sasza Blonder, Adam Marczyński, Bolesław Stawiński, Bronisław Wojciech Linke, Stanisław Osostowicz; – in the 1950s: Izaak Celnikier, Alina Szapocznikow, Jerzy Tchórzewski, Erna Rosenstein, Marek Oberländer, Jan Dziędziora, Jerzy Tchórzewski, Tadeusz Trepkowski, Waldemar Cwenarski, Wojciech Fangor, Andrzej Wróblewski, Xavier Guerrero; – today: Alice Creischer, Nikita Kadan, Forensic Architecture, Jonathan Horowitz, Goshka Macuga, Mario Lombardo, Mykola Ridnyi, Hito Steyerl, Marta Rosler, Raymond Pettibon, Wilhelm Sasnal, The Society of Friends of Maxwell Itoya and Wolfgang Tillmans.

The exhibition is held as part of the Anti-Fascist Year, a country-wide initiative of public institutions, NGOs, social movements, collectives, artists and activists. The goal of the Anti-Fascist Year is to commemorate the struggle of historic anti-fascists and to oppose the presence in the public sphere of post-fascist movements and those that endorse fascist ideas, discourses and practices.

The show also builds on research collaboration and exchange of artworks from the collections of museums allied in the European confederation L’Internationale, which the Museum of Modern Art joined in 2018 and with which it pursues the four-year project Our Many Europes.

Our Many Europes is a project of the museum confederation L’Internationale, co-financed from the funds of the EU Creative Europe Cultural Programme. The members of L’Internationale: Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (MHK A), Antwerp; Moderna galerija (MG+msum), Ljubljana; Van Abbemuseum, Eindhoven; Museu d’Art Contemporani de Barcelona (MACBA), Barcelona; Museum of Modern Art in Warsaw; SALT, Istanbul and Ankara; Museo Reina Sofía, Madrid as well as their partners: National College of Art and Design (NCAD), Dublin and Valand Academy (University of Gothenburg) jointly carry out more than forty public projects (conferences, exhibitions, workshops) between 2018 and 2022.

The exhibition “Never Again. Art against War and Fascism in the 20th and 21st centuries” was prepared by the curatorial team.