NOWA WYSTAWA w Muzeum Narodowym w Warszawie otwarta – Polska. Siła obrazu

Wystawa: Polska. Siła Obrazu w MNW

NOWA WYSTAWA w Muzeum Narodowym w Warszawie otwarta – Polska. Siła obrazu

Wystawa Polska. Siła obrazu opowiada o roli malarstwa w kształtowaniu świadomości narodowej Polaków, o zadaniach artysty w XIX stuleciu,
a także o znaczeniu ciągłości historycznej dla formowania się zbiorowej pamięci. Muzeum Narodowe w Warszawie prezentuje arcydzieła malarstwa
polskiego z najważniejszych muzeów całego kraju. Ekspozycja powstała we współpracy z Musée du Louvre-Lens, Muzeum Narodowym w Poznaniu
i Instytutem Adama Mickiewicza.

Wirtualny spacer po wystawie „Polska. Siła Obrazu” – klik

W okresie zaborów (1795–1918) rolę duchowego przewodnika narodu przejęła najpierw poezja romantyczna, a potem – sztuka. Sztuki plastyczne kształtowały i utrwalały poczucie więzi, tworzyły mitologię narodową oraz wyrażały dążenia niepodległościowe. – Po utracie przez Polskę niepodległosci sztuka stała się substytutem utraconej wolności, depozytariuszką dawnej potęgi państwa.
Przekazywała ideę solidaryzmu narodowego oraz była skarbnicą wartości rodzimej kultury i ludowych wzorów. Pełniła funkcję kompensacyjną
i rozrachunkową, apologetyczną i profetyczną – mówią kuratorki wystawy z MNW Iwona Danielewicz i Agnieszka Rosales Rodríguez. Dzieła prezentowane na ekspozycji przez dziesięciolecia kształtowały zbiorową wyobraźnię Polaków.
Twórcy mitologii narodowej chętnie odwoływali się do chwalebnej przeszłości – dlatego polskie malarstwo historyczne przypominało o dawnej świetności kraju. Taką wzniosłą i mitotwórczą wizję historii Polski, zarazem ściśle wiążącą się ze współczesnością, stworzył Jan Matejko. Artysta piętnował osoby i stronnictwa polityczne winne upadku Rzeczypospolitej, a jednocześnie podejmował temat powinności jednostek wobec wspólnoty narodowej. W jego dziełach odnajdziemy przejmujące przedstawienie stanów duchowego napięcia oraz głębi psychologicznej bohaterów, czego przykładem jest Reytan – Upadek Polski.

Naród bez państwa
Tuż przed upadkiem Rzeczypospolitej Obojga Narodów jej rozległe terytorium zamieszkiwali nie tylko Polacy, ale też Rusini, Litwini, Żydzi, Tatarzy, Karaimi, Ormianie, Niemcy. Tę etniczną, kulturową i jezykową różnorodność kraju pod zaborami zilustrowali m.in. Aleksander Grodzicki i Aleksander Gierymski.
W dawnej Polsce pojęcie narodu było jednak zarezerwowane dla tych, którzy cieszyli się pełnią praw obywatelskich i politycznych, czyli szlachty. W czasie zaborów dwór szlachecki stanowił przestrzeń kultywowania języka i obyczaju, rodzaj pomostu między przeszłością a teraźniejszością. Stał się ostoją tożsamości narodowej, zajmował też szczególne miejsce w niepodległościowej ikonografii – możemy go odnaleźć m.in. w pracach Ferdynanda Ruszczyca czy Stanisława Kamockiego. Z dworów wywodzili się uczestnicy powstań, siedziby te pełniły też funkcję szpitali, dawały schronienie żołnierzom i uciekinierom. Polacy szybko uświadomili sobie jednak, że walki z zaborcą nie da się wygrać bez masowego udziału całego społeczeństwa. W sztukach plastycznych akcentowano ideę solidaryzmu narodowego. Rozwinęło się także zainteresowanie ludem jako źródłem odrodzenia kultury, skarbnicą autentycznych, pierwotnych wartości wspólnotowych i moralności. Zaowocowało to bogatą ikonografią życia wsi, jej barwnych obyczajów i obrzędów religijnych. Jacek Malczewski sięgał po wątki z tradycji ludowej, a życie górali tatrzańskich i Hucułów przedstawili m.in. Władysław Ślewiński, Władysław Jarocki, Kazimierz Pautsch, Kazimierz Sichulski oraz Teodor Axentowicz. Stanisław Lentz stworzył sugestywny wizerunek robotników.

Małe ojczyzny
W czasach zaborów nośnikiem uczuć patriotycznych stał się również rodzimy krajobraz, co wiązało się ze zwrotem ku regionom, „małym ojczyznom”. Poszukiwanie swojskości wyrażało się w wyborze określonej scenerii, np. mazowieckiej równiny lub Kresów, spopularyzowanych w malarstwie Juliusza Kossaka, Józefa Brandta, Józefa Chełmońskiego, Jana Stanisławskiego czy Leona Wyczółkowskiego. Krajobrazy Stanisława Wyspiańskiego mówią zarazem o dramacie zniewolonego państwa: widoki Wawelu oraz krakowskich Plant to symboliczny manifest artysty oczekującego na odrodzenie się kraju i społeczeństwa. Nurt czystego pejzażu, wyzwolonego z patriotycznych powinności, odznaczający się nowoczesnym podejściem do zagadnień światła i barwy, reprezentowali Jan Stanisławski, Julian Fałat i Aleksander Gierymski. Przymusowe wysiedlenia, zsyłki na Syberię, zakaz używania języka polskiego w miejscach publicznych, w urzędach i szkołach powodowały, że dom rodzinny zyskał rangę symbolu trwale związanego z niezawisłością i poczuciem odrębności narodowej Polaków. Tę aurę prywatnej, bezpiecznej przestrzeni uchwycili m.in. Józef Mehoffer i Konrad Krzyżanowski.

Polacy na emigracji
Na wystawie zostaną uwypuklone artystyczne i polityczne związki polsko-francuskie, ożywiane legendą napoleońską z czasów Księstwa Warszawskiego oraz działalnością Wielkiej Emigracji po powstaniu listopadowym, zwłaszcza środowiska skupionego wokół rodziny Czartoryskich w paryskim Hôtel Lambert. Stolica Francji, główny cel podróży polskich twórców, była postrzegana jako ojczyzna wolności artystycznej. Ikonografia napoleońska, obecna w sztuce polskiej w zasadzie aż do II wojny światowej, utrwaliła w pamięci zbiorowej wizerunek ułana bijącego się o wolność Polski, nawet daleko od rodzinnych stron. Piotr Michałowski przez ponad dwadzieścia lat sięgał po temat słynnego ataku polskich szwoleżerów na przełęczy Somosierra, i uczynił z niego, obok postaci Napoleona, jeden z głównych motywów swojej twórczości.

Powstańcza rzeczywistość
Dla Polaków w XIX wieku historia stanowiła realną siłę kształtującą losy jednostek i narodów. Dramatyczne wydarzenia z okresu powstania styczniowego i zsyłek na Syberię znalazły odzwierciedlenie w cyklach graficznych Artura Grottgera, obecnych wówczas w każdym inteligenckim domu. Przekazywały one wzorzec postawy patriotycznej, a z czasem zyskały status kanonu martyrologii narodowej. W dwóch ostatnich dekadach XIX stulecia temat walki zbrojnej ustępuje w sztuce miejsca problematyce wykluczenia, zwątpienia i śmierci. Dla Maksymiliana Gierymskiego, Józefa Chełmońskiego czy Jacka Malczewskiego doświadczenia historyczne powstań narodowych stanowiły wyzwanie do porzucenia romantycznego heroizmu i zwrócenia się ku naturalistycznym kompozycjom o tematyce współczesnej. Bezimienni powstańcy 1863 roku, zesłańcy syberyjscy, więźniowie polityczni, oddaleni od ojczyzny i bliskich, stają się figurami ludzkiej nędzy, poniżenia i samotności.

U progu XX wieku
Polski modernizm z przełomu XIX i XX stulecia był zjawiskiem wielowarstwowym, pełnym napięć i sprzeczności. Zrodziły się wówczas programy i idee zrywające z romantycznym posłannictwem zaangażowania sztuki w sprawy narodowe. Niemniej sztuki wizualne ciągle przechowywały dawne symbole i alegorie, takie jak figury Polonii, husarzy, Stańczyka czy powstańców. Wybitni uczniowie Jana Matejki, przede wszystkim Jacek Malczewski i Stanisław Wyspiański, w mniejszym stopniu Leon Wyczółkowski, przyjęli rolę przewodników zbiorowej pamięci, wcześniej należącą do romantycznych poetów. Koniec wieku obfitował też w programy i postawy zrywające z ideami sztuki narodowej. Rodzimi artyści konfrontowali się z osiągnięciami twórców europejskich, przyswajali tendencje symbolizmu, nabizmu, protoekspresjonizmu, estetyzmu i dekadentyzmu, art nouveau, brytyjskiego ruchu odrodzenia sztuk i rzemiosł. Na wystawie można podziwiać twórczość Stanisława Przybyszewskiego, Wojciecha Weissa, Władysława Ślewińskiego i Witolda Wojtkiewicza.

Współpraca MNW z Louvre-Lens
Wystawa Polska. Siła obrazu to warszawska odsłona ekspozycji Pologne 1840–1918. Peindre l’âme d’une nation (Polska 1840–1918. Zobrazować ducha narodu), prezentowanej do stycznia 2020 w filii Luwru w Lens. Wystawa we Francji stanowiła partnerski projekt MNW, Muzeum Louvre-Lens oraz Instytutu Adama Mickiewicza, została ponadto objęta honorowym patronatem prezydenta Republiki Francuskiej Emmanuela Macrona oraz prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy. Wydarzenie to uświetniło jubileusz odzyskania przez Polskę niepodległości, a także stulecie podpisania polsko-francuskiego porozumienia w sprawie migracji. Sukces ekspozycji stał się zachętą do zaprezentowania jej polskiej publiczności.

Na wystawie warszawskiej oprócz dzieł z kolekcji MNW prezentowane są arcydzieła malarstwa polskiego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Okręgowego w Toruniu, Zamku Królewskiego w Warszawie, Zamku Królewskiego na Wawelu, Fundacji Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu oraz z prywatnej kolekcji państwa Sylwii i Tomasza Gardeckich. Ekspozycję chronologicznie otwiera twórczość Piotra Michałowskiego, a zamykają obrazy z początku XX wieku. Wystawie towarzyszy katalog oraz rozbudowany cykl wykładów, warsztatów i oprowadzań tematycznych.

kuratorzy: Iwona Danielewicz (MNW), Agnieszka Rosales Rodríguez (MNW), Marie Lavandier (Musée du Louvre-Lens), Luc Piralla-Heng Vong (Musée du Louvre-Lens)
współpraca: Wojciech Głowacki (MNW)

Wystawa zorganizowana przez Muzeum Narodowe w Warszawie we współpracy z Musée du Louvre-Lens, Muzeum Narodowym w Poznaniu i Instytutem Adama Mickiewicza
Patronat Narodowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości
Patronat Ambasadora Francji w Polsce Frédérica Billet
Patronat Instytutu Francuskiego w Polsce
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Dofinansowano ze środków MKiDN jako część koordynowanego przez Instytut Adama Mickiewicza międzynarodowego programu kulturalnego realizowanego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022

Bądź pierwszy, który skomentuje ten wpis!

Dodaj komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.