Nie ocenzurowano. Polska sztuka niezależna lat 80

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski zaprasza na wystawę „Nie ocenzurowano. Polska sztuka niezależna lat 80.”

Artystki i artyści
Maria Anto, Zbigniew Bajek, Grzegorz Bednarski, Andrzej Bielawski, Maciej Bieniasz, Tadeusz Boruta, Tadeusz Brzozowski, Erazm Ciołek, Ewa Ciepielewska, Jan Dobkowski, Maciej Zbigniew Dowgiałło, Jan Dziędziora, Halina Eysymont, Janusz Eysymont, Eugeniusz Get-Stankiewicz, Ryszard Grzyb, Zbylut Grzywacz, Barbara Jonscher, Janusz Kaczmarski, Roman Kalarus, Jerzy Kalina, Marian Kępiński, Marek Kijewski, Grzegorz Klaman, Leszek Knaflewski, Paweł Kowalewski, Bogdan Kraśniewski, Maja Kwiatkowska, Jerzy Medyński, Aldona Mickiewicz, Eugeniusz Minciel, Piotr Młodożeniec, Jarosław Modzelewski, Eugeniusz Mucha, Teresa Murak, Włodzimierz Pawlak, Pomarańczowa Alternatywa, Jerzy Puciata, Józef Robakowski, Stanisław Rodziński, Teresa Rudowicz, Jan Rylke, Marek Sapetto, Jacek Sempoliński, Jacek Sienicki, Eugeniusz Skorwider, Marek Sobczyk, Leszek Sobocki, Stanisław Sobolewski, Jacek Sroka, Wiesław Szamborski, Tomasz Tatarczyk, Jerzy Tchórzewski, Ireneusz Walczak, Jacek Waltoś, Ryszard Woźniak, Andrzej Zwierzchowski

Wystawa „Nie ocenzurowano. Polska sztuka niezależna lat 80.” ukazuje szeroką panoramę zjawisk artystycznych, w których twórcy w różnorakich formach manifestowali swoją niezależność wobec komunistycznej władzy PRL, próbującej przy użyciu aparatu represji, milicji i wojska zabić wolnościowe aspiracje społeczeństwa.

Sytuacja w polskiej kulturze lat osiemdziesiątych była wyjątkowa. Wielu artystów bardzo szybko zareagowało na wprowadzenie stanu wojennego przez komunistyczny reżim. Twórcy bojkotowali politykę kulturalną władz, nie występując, nie publikując i nie prezentując swoich prac w państwowych instytucjach i mediach. Jednocześnie współdziałali i współdialogowali ze społeczeństwem, zorganizowanym w niezależnych strukturach związku zawodowego Solidarność, robotniczych konfraterniach, podejmując się działań stricte konspiracyjnych: projektowania plakatów, ulotek, znaczków i drukowania ich. Nie mniej istotnym było szukanie niezależnych od polityki komunistycznych władz i od stosowanej przez nią cenzury form dzielenia się ze społeczeństwem swoją twórczością, wyrażającą ten specyficzny czas oraz doświadczenia i emocje, które stały się udziałem tak ogółu, jak i jednostek.

Dzien dobry, 1989, Jerzy Kalina — Dzień dobry, 1989, Jerzy Kalina

Pierwsze próby upubliczniania powstałych dzieł artystycznych miały charakter kameralny. Odbywały się w mieszkaniach, na strychach lub bezpośrednio w pracowniach twórców. Na owe niezależne wystawy przybywali tylko nieliczni – „wtajemniczeni”. Jedną z pierwszych form tworzenia niezależnego obiegu kultury były „wystawy walizkowe”, nazwane tak, gdyż zgodnie z intencją pomysłodawcy, malarza Marka Sapetty, zaproszeni artyści wykonywali małe obrazy lub zminiaturyzowane repliki dużych prac, które w walizce przenoszone były z mieszkania do mieszkania, gdzie odbywały się prezentacje sztuki niepodlegające wszechobecnej cenzurze. Część artystów, broniąc swej artystycznej niezależności, przez całe lata 80. pozostawała przy efemerycznych formach działania i prezentacji. Jednak większość twórców, mając poczucie solidarności ze społeczeństwem, szukała miejsc wystawienniczych otwartych dla każdego. Niezależny ruch wystawienniczy szybko znalazł takie miejsce w Kościele, który otworzył się na twórców, nie pytając ich o konfesję i formę prezentowanych dzieł. Kościół rozpostarł nad działaniami uczestniczących w bojkocie artystów coś w rodzaju ochronnego parasola. Wydarzenia artystyczne w murach świątyń mogły być realizowane na dużą skalę, przy masowej obecności publiczności. Stanowiły one realną konkurencję dla oficjalnych instytucji wystawienniczych. Zbliżenie artystów z Kościołem niewątpliwie odcisnęło piętno zarówno na twórczości poszczególnych osób, jak i na charakterze całego ruchu kultury niezależnej; zaowocowało olbrzymią liczbą niezależnych wystaw, w których uczestniczyło ok. 1700 twórców, powstaniem kilkudziesięciu galerii przykościelnych, drukowaniem plakatów i towarzyszących wydarzeniom artystycznym publikacji (katalogów i pism krytycznych), organizowaniem licznych sesji naukowych. Niezależny ruchu wystawienniczy miał charakter masowy i wielopokoleniowy. Był zjawiskiem artystyczno-kulturowo-politycznym, które łączyło w jedno polityczny protest i religijno-społeczne odniesienie z twórczym poszukiwaniem formy plastycznej. Patrząc z perspektywy minionego czasu na rzeczywistość kultury niezależnej lat 80., należy podkreślić, że była ona zjawiskiem różnorakim i wielowątkowym, obejmującym wszystkie dziedziny sztuki, a w tej skali niemającym precedensu w historii. Poza cenzurą powstawały niezliczone dzieła plastyczne, literackie, teatralne, muzyczne, których twórcy manifestowali swoją niezależność ze świadomością, że tylko niezależna kultura jest w stanie wyrazić fundamentalne doświadczenie człowieka, jakim jest pragnienie wolności.

Kurator
Tadeusz Boruta