August Zamoyski. Myśleć w kamieniu

August Zamoyski. Myśleć w kamieniu to realizowana w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie wystawa, która po raz pierwszy na tak szeroką skalę zaprezentuje sylwetkę i dorobek artystyczny jednego z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy, tworzącego przede wszystkim na emigracji – we Francji i w Brazylii.

Blisko 90 rzeźb pochodzących ze wszystkich okresów twórczości Augusta Zamoyskiego wraz z prezentacją bogatego archiwum rzeźbiarza będzie można oglądać od 6 grudnia 2019 roku do 17 maja 2020 roku w Muzeum Literatury w Warszawie.

Ja […] poza czasem poświęconym rzeźbie – używam życia!!! Trenuję muskuły, biegam, robię skakankę, tańczę, wspinam się po górach, jeżdżę na nartach i śpię na śniegu! Poza rzeźbą nie znam wyższej przyjemności, większej możliwości użycia życia, jak sport: cała rzeźba we własnym ruchu ciała… […] – fragment wywiadu, którego udzielił August Zamoyski krakowskiej „Zwrotnicy” w 1922 roku, bardzo dobrze oddaje jak nietuzinkową postacią był ten artysta. Utalentowany rzeźbiarz, wyklęty przez rodzinę arystokrata, założyciel szkoły rzeźby w Sao Paulo, hodowca krów pod Rio de Janerio, zapalony sportowiec: bokser, narciarz, rowerzysta, przyjaciel Witkacego, sprawca wielu skandali obyczajowo-artystycznych.

Koncepcja ekspozycji zakłada prezentację archiwum Artysty na tle blisko stu rzeźb, będących odzwierciedleniem wszystkich okresów twórczych Zamoyskiego – od czasów formizmu, kiedy jego prace są najbardziej eksperymentalne, poprzez okres klasycyzujący – gdzie osiąga pełnię dojrzałości i indywidualizm, aż do ekspresjonizmu, który przynosi ostre deformacje, dotąd nieobecne w jego twórczości. 

Na wystawie zobaczyć będzie można szeroki wybór z archiwum Augusta Zamoyskiego, m.in.: szkicowniki i intymne dzienniki, korespondencję z wybitnymi postaciami epoki, pamiątki zarówno osobiste, jak i np. XIX-wieczne rękopisy Ferenca Liszta i Roberta Schumanna oraz zdjęcia z nieznanego dotąd archiwum fotograficznego, dokumentującego karierę i eksperymenty teatralne Rity Sacchetto, tancerki o międzynarodowej sławie, prekursorki tańca nowoczesnego, pierwszej żony rzeźbiarza. Rewelacją na skalę światową z pewnością okażą się odnalezione w archiwum i przygotowane do prezentacji filmy kręcone przez Augusta Zamoyskiego amatorską kamerą wąskotaśmową (9,5 mm) Pathé-Baby z lat 1926–1929, z udziałem m.in. Witkacego – prezentującego słynne miny-maski, Artura Rubinsteina, a także te rejestrujące sceny z życia paryskiej bohemy na Montparnassie z udziałem m.in. Louisa Marcoussisa, Alicji Halickiej, Maxa Jacoba, Mojżesza Kislinga, Adolfa Loosa, młodego Marca Chagalla czy tańczącą w paryskim zaułku Jacqueline Goddard, słynną modelkę Mana Raya.

W ramach wystawy odtworzony zostanie fragment warsztatu artysty, którego główną atrakcją będą oryginalne narzędzia artysty, w tym własnoręcznie wykuwane dłuta.

Kolejnym, unikalnym aspektem wystawy będą trawestacje zaginionych rzeźb Zamoyskiego z okresu formistycznego z lat 1917-1923, które na podstawie archiwalnych fotografii, wykonali studenci ASP w Warszawie. Powstały swoiste „parafrazy” dzieł Zamoyskiego oddające estetykę rzeźb mistrza tamtego okresu, które zostaną integralnie włączone w strukturę wystawy.

Kim był August Zamoyski?
August Zamoyski pochodził z rodziny polskich arystokratów; początkowo uczył się w majątku rodzinnym w Jabłoniu. Podczas I wojny światowej pracował w Berlinie jako pomocnik kamieniarza. W tym czasie poznał swoją pierwszą żonę – Ritę Sacchetto, tancerkę – która przekonała go do wyboru drogi artystycznej. W Berlinie i Monachium studiował rysunek i rzeźbę̨. W 1918 roku zamieszkał w Zakopanem, dołączył do środowiska tamtejszej bohemy. Współtworzył grupę Ekspresjonistów Polskich (Formistów). Prace wystawiał w wielu miastach Polski – w Krakowie, Warszawie, Lwowie i Poznaniu. Od 1923 roku mieszkał we Francji. W latach 1940–1955 przebywał w Brazylii, gdzie założył i prowadził szkoły rzeźby – przy Akademii Sztuk Pięknych w Rio de Janerio oraz samodzielną szkołę̨ w São Paulo. Od 1955 roku do śmierci mieszkał i tworzył we Francji. Uznanie krytyki i publiczności zyskał jeszcze przed II wojną światową.

Rzeźbiarz w Muzeum. Dlaczego w Muzeum Literatury?
Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie wydaje się miejscem nieco zaskakującym do prezentacji wystawy rzeźbiarza Augusta Zamoyskiego (1893-1970), jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy polskich XX wieku, a jednak to do Muzeum Literatury w latach 2007-2016 trafiło niezwykle bogate archiwum rzeźbiarza, jako dar od wdowy po artyście Hélène Zamoyskiej-Peltier. Kolejna partia archiwum – ukryta przez niego osobiście przed wybuchem II wojny światowej – trafiła do Muzeum z rodzinnego majątku w Jabłoniu, a następna, po śmierci wdowy, z domu Zamoyskich w Saint-Clar-de-Rivière.

Tym samym Muzeum Literatury stało się swego rodzaju centrum myśli Augusta Zamoyskiego, predestynowanym do propagowania jego twórczości i dorobku intelektualnego. Archiwum Augusta Zamoyskiego – swoiste świadectwo epoki – zostanie udostępnione publiczności po raz pierwszy.

Projekt Zamoyski
Jest to projekt wystawienniczy zakrojony na szeroką skalę, związany z finalizacją – w styczniu 2019 roku – negocjowanej od lat umowy i zakupu przez polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego rzeźb Augusta Zamoyskiego, znajdujących się dotąd w niewielkim Muzeum w Prieure des Granges-Sylvanes na południu Francji. Decyzją Ministra Kultury rzeźby stały się częścią zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Zakup ten jest bezprecedensowym wydarzeniem w powojennej historii polskiego muzealnictwa. Kolekcja liczy blisko 90 rzeźb, pochodzących ze wszystkich okresów twórczości Augusta Zamoyskiego.

Nie będzie to zatem klasyczny muzealny pokaz, ale portret Zamoyskiego z historią w tle – panoramą miejsc, środowisk artystycznych i niezwykle interesujących przyjaciół otaczających rzeźbiarza. Tym samym wystawa w Muzeum Literatury stanie się próbą wglądu w intymny świat twórcy.
Wystawie towarzyszyć będzie dwutomowe wydawnictwo: katalog wystawy oraz książka August Zamoyski. Nie tylko z archiwum, która jest pierwszym, tak poważnym, naukowym opracowaniem archiwum rzeźbiarza. Wystawa August Zamoyski. Myśleć w kamieniu Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza

Autorka wystawy – dr Anna Lipa
Kuratorzy wystawy – dr Anna Lipa, dr Łukasz Kossowski
Koordynator i asystent wystawy – Jan Owczarek
Asystent wystawy –  Roksana Gawrońska
Menadżer wystawy – Grażyna Ryfka
Redakcja merytoryczna książki – Maria Śledzianowska
Opieka konserwatorska– Urszula Więch-Jędras
Projekt plastyczny –  Atelier Tektura
Koncepcja i opracowanie materiałów graficznych – BlürbStudio

wystawa: Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Rynek Starego Miasta 20
czas trwania: 6 grudnia 2019 – 27 września 2020

Fot. A.Zamoyski, Paryż, 1925, fot. Pierre Choumoff, archiwum Muzuem Litertatury